Onderzoekers: ingrijpen noodzakelijk voor balans water- en landgebruik in Heuvelrug Gooi en Vechtstreek

De klimaatverandering en verstedelijking hebben negatieve effecten op natuur, landbouw, economie en leefbaarheid. Zonder ingrijpen dreigt een tekort aan voldoende schoon (drink)water, is er grote kans op ondergelopen woningen en blijvende natuurschade. Dat is de conclusie van een onderzoek over mogelijkheden om de Heuvelrug Gooi en Vechtstreek toekomstbestendig te maken. Zeven opdrachtgevers, waaronder de Metropoolregio Amsterdam, namen het initiatief voor het ontwerpend onderzoek.

Uit het onderzoek blijkt dat het water- en bodemsysteem in de regio Heuvelrug Gooi en Vechtstreek tegen zijn grenzen aanloopt. In het oorspronkelijke systeem werd water lang vastgehouden en langzaam losgelaten aan de flanken van de heuvelrug. Dit zorgde voor balans in vraag en aanbod van water in dit gebied. Door de tijd heen hebben aanpassingen in ruimtegebruik gezorgd voor een sterk versnipperde inrichting. Waar we nu wonen, werken en recreëren, is niet goed afgestemd op het natuurlijke systeem van de bodem en het water. Dit heeft gevolgen voor dorpen, steden, natuur, landschap en de economie van het gebied. Door klimaatverandering en verstedelijking worden deze effecten steeds ernstiger.

Dit alles vraagt om bestuurlijke daadkracht: kiezen voor een duidelijke koers en concretisering van een aantal maatregelen op korte termijn. Plus nader onderzoek en voorbereidingen voor systeemwijzigingen op de middellange en lange termijn. Het nu gepubliceerde onderzoek biedt hiervoor een breed scala aan mogelijkheden. Concretiseren van maatregelen, keuzes maken en vervolgonderzoeken uitvoeren zijn ingrediënten voor de verdere samenwerking aan een toekomstbestendige Heuvelrug Gooi en Vechtstreek.

Te weinig (drink)water
Door bebouwing en verharding verdwijnt regenwater in het riool, waardoor steeds minder regenwater in de grond terecht komt. Doordat veel water wegstroomt uit het gebied ontstaan watertekorten voor landbouw en natuur, met bijvoorbeeld bomensterfte en grotere kans op bosbranden als gevolg. Er zijn mogelijkheden om water uit het IJmeer te gebruiken, maar dat gebiedsvreemde water voldoet niet aan de kwaliteit die de natuur in de Natura 2000-gebieden nodig heeft.

Ook kan een tekort aan drinkwater ontstaan, terwijl de vraag juist toeneemt. De drinkwaterbedrijven in de regio Gooi en Vechtstreek voorzien dat er vanaf 2030 tekorten ontstaan, wanneer geen actie wordt ondernomen. Dan bestaat een reële kans dat zij nieuwe woningen en bedrijven niet op de waterleiding kunnen aansluiten.

… of juist te veel water
Tegelijkertijd dreigt wateroverlast bij extreme neerslag. Zonder ingrijpen kunnen gebieden onder water lopen, vooral in de lagere delen en de diepe polders. De gevolgschade aan bebouwing, infrastructuur en landbouwgewassen heeft forse economische gevolgen.

Niet één oplossing, wel een duidelijke koers
De dreigende problemen in de regio kunnen alleen in samenhang worden opgelost. Daarom nam de Metropoolregio Amsterdam het initiatief tot gezamenlijk opdrachtgeverschap voor het onderzoek van regio, provincie, waterschappen en drinkwaterbedrijven. Het ontwerpend onderzoek legt de basis voor een gezamenlijke en integrale systeemaanpak. De combinatie van de expertise van verschillende partners brengt de uiteenlopende belangen met elkaar in balans. Het rapport bevat verschillende toekomstbeelden die laten zien wat er gebeurt als we niets doen en welke mogelijkheden er zijn er om in te grijpen.

Er is niet één alles omvattende oplossing voor een toekomstbestendige Heuvelrug Gooi en Vechtstreek. Wel komt uit het onderzoek een duidelijke koers naar voren: het gebied minder afhankelijk maken van het water uit de rivieren en meren, zoals het Amsterdams Rijnkanaal en IJmeer (het zogenoemde hoofdwatersysteem) en de inrichting en het landgebruik beter afstemmen op de natuurlijke eigenschappen van het bodem- en watersysteem. Om die koers te volgen zijn aanpassingen nodig, zoals het vergroten van de ondergrondse grondwaterbuffer, meer flexibiliteit van het grond- en oppervlaktewaterpeil en stimuleren van veengroei voor CO₂-opslag en nieuwe natuur. Dit kan alleen als gebruik voor wonen, werken en recreëren hierop wordt afgestemd.

Niet bouwen op kwetsbare plekken
In de ruimtelijke ordening is het zaak om toe te werken naar een inrichting die minder gevoelig is voor schade door weersextremen. Dat betekent soms ook woningen aanpassen of verplaatsen en vooral ook terughoudend zijn met nieuwbouw op kwetsbare plekken. Andere wegen naar een robuuster systeem liggen in aanpassingen van (water)recreatiegebieden en ontvlechting van landbouw en natuur. Dit kan helpen om bodem en water in het hele gebied weer beter in balans te brengen en hier ook in de toekomst te kunnen blijven wonen, werken en recreëren.

In het laatste kwartaal van het jaar praten de opdrachtgevers over de vervolgstappen.

Het ontwerpend onderzoek Toekomstbestendige Heuvelrug Gooi en Vechtstreek is uitgevoerd door H+N+S Landschapsarchitecten en onderzoeksbureau HydroLogic in opdracht van, en in nauwe samenwerking met, Regio Gooi en Vechtstreek, Waterschap Amstel, Gooi en Vecht, waterbedrijven Vitens, PWN en Waternet, provincie Noord-Holland en Metropoolregio Amsterdam. MRA Landschap was trekker en financier van de initiatieffase.

Lees meer over het onderzoek op de projectwebsite van Regio Gooi en Vechtstreek.